سید حسن مدرس، نماد مبارزه با استبداد در ایران

مشاهير

نام آیت‌الله سید حسن مدرس، یادآور مبارزه با استبداد است. او در 1249 هجری شمسی (1870 میلادی) در خانواده‌ای از سادات طباطبایی ساکن سرابه از توابع زواره اردستان اصفهان به دنیا آمد. مدرس به مدت 16 سال در محل تولد زندگی کرد و سپس برای ادامه تحصیل راهی اصفهان شد. او در 1270 شمسی به عراق رفت و نزد علمای نامداری چون آیت‌الله میرزا حسن شیرازی، ملامحمد کاظم خراسانی و سیدمحمد کاظم یزدی به تحصیل پرداخت و پس از هشت سال تحصیل به درجه اجتهاد رسید. در سال ۱۲۷۸ به ایران و اصفهان بازگشت و به مشغول تدریس شد.

سید حسن مدرس در دوران مشروطه

مجلس دوم، ورود رسمی مدرس به عرصه فعالیت سیاسی و پارلمانی بود. در این زمان مراجع نجف بر اساس فصل دوم متمم قانون اساسی، 20 تن از مجتهدان طراز اول از جمله سید حسن مدرس را به مجلس شورای ملی معرفی کردند تا پنج تن از میان آنان برگزیده شود. مجلس شورای ملی در جلسه 14 تیر 1288 شمسی مدرس و چهار تن دیگر را برای انجام وظایف تطبیق نظارتی، انتخاب کردند. موضع‌گیری مدرس و نطق‌های تند و شدید وی در پایان عمر مجلس دوم در برابر اولتیماتوم دولت روسیه برای اخراج مورگان شوستر آمریکایی بود که در ‌نهایت به بهای انحلال این مجلس به وسیله ناصر الملک نایب السلطنه تمام می‌شود. مدرس در دوره سوم به عنوان نماینده مردم تهران به مجلس راه یافت، اما هنوز از عمر این مجلس یک سال نگذشته بود که جنگ جهانی اول آغاز شد و با وجود اعلام بی‏طرفی ایران، جنگ به قلمرو ایران سرایت کرد. با پیشنهاد مدرس و موافقت مجلس، قرار شد گروهی از نمایندگان به منظور مخالفت با قوای متجاوز به قم مهاجرت کنند و یک دولت سایه در کنار دولت اصلی تشکیل دهند. بدین منظور بیست و هفت نفر از نمایندگان مجلس به همراه گروهی از رجال سیاسی و مردم عادی، تهران را به قصد قم ترک کردند. مهاجران در قم کمیته‌ای با عنوان «کمیته دفاع ملی» تشکیل دادند. اما قشون روس روانه قم شد و در پی شکست مهاجران، گروهی به همراه سلیمان میرزا و مدرس از راه کاشان به اصفهان و از راه کوه‌های بختیاری خود را به غرب ایران رساندند. در شعبان 1336 هجری قمری با پایان یافتن جنگ اول جهانی، مدرس به همراه دیگر مهاجران پس از دو سال، به تهران بازگشت و در مدرسه سپهسالار به تدریس مشغول شد.

مخالفت سید حسن مدرس با رضاخان

مدرس در سال ۱۲۹۰ هجری شمسی، امور رسیدگی به مدرسه عالی سپهسالار (شهید مطهری کنونی) را به عهده گرفت و مشغول تدریس در این مدرسه شد. در دوره‌‏های بعد، مبارزات مدرس، شکل دیگری به خود گرفت و او بارها با در نظر گرفتن منافع ملت با صاحبان قدرت، مخالفت کرد که تحصن در حرم حضرت عبدالعظیم(ع) در اعتراض به دولت صمصام‌‏السلطنه بختیاری، مخالفت با قرارداد استعماری ۱۹۱۹ وثوق‌‏الدوله، اعتراض به کودتای انگلیسی رضاخان و نیز جمهوریت رضاخانی از آن جمله‌ بودند. رضاخان در انتخابات مجلس پنجم توانست با حمایت نظامیان، هواداران خود را وارد مجلس کند و در نخستین اقدام، تغییر رژیم سلطنتی ایران به حکومت جمهوری را در دستور کار قرار داد. مدرس برای آگاهی علما نامه‌های بسیاری درباره ماهیت جمهوری رضاخانی نوشت و به قم فرستاد. سردار سپه در پی سفری به قم بنا به خواست علما انصراف خود را از جمهوری به صورت رسمی اعلام کرد. چالش‌ها ادامه داشت و مدرس تنها راه چاره را استیضاح رئیس‌الوزراء تشخیص داد. وی در 7 مرداد 1303 شمسی به همراه شش تن از نمایندگان، رضاخان را به دلیل سوء سیاست داخلی و خارجی، قیام و اقدام بر ضد قانون اساسی و حکومت مشروطه و نیز تحویل ندادن اموال مقصران به دولت استیضاح کرد، اما این اقدامات به جایی نرسید و سردار سپه رأی اعتماد گرفت.

تبعید و شهادت سید حسن مدرس

سرانجام مخالفت‌های مدرس با دولت مرکزی، به ترور ناموفق وی توسط عمال رضا‌خان انجامید. از این‌رو رضاخان با ورود مدرس به مجلس هفتم، آشکارا مخالفت کرد و او را در 16 مهرماه 1307 دستگیر و به دامغان، مشهد و خواف تبعید کرد. مدرس سال‌ها در خواف توسط مأموران تحت نظر بود تا اینکه در 22 مهرماه 1316 به کاشمر منتقل شد و در آذرماه همان سال توسط میرزا کاظم جهانسوزی افسر شهربانی و دو مامور دیگر شهربانی به قتل رسید و در همان شهر به خاک سپرده شد. ۱۰ آذرماه، در تقویم ملی ایران، به مناسبت شهادت او، به نام «روز مجلس» نامگذاری شده است.

معلومات

الإسم	سید حسن مدرس، نماد مبارزه با استبداد در ایران
الدولة	إیران
	مدرس
	قرن 13 شمسی (20 میلادی)
الأعمال	«کفایة‌ الاصول»، «رسائل الفقهیه»، «رساله‌ای در ترتب»، «رساله‌ای در شرط متاخر»، «رساله‌ای در عقود و ایقاعات»، «رساله‌ای در لزوم و عدم لزوم قبض در موقوفه»، حاشیه بر کتاب «النکاح مرحوم آیت‌الله شیخ محمدرضا نجفى مسجدشاه»